Praktische handvatten en concrete argumenten

De totale omzet van musea in 2023 bedroeg 1,26 miljard euro (tabel 7.1), een toename van 9% ten opzichte van de 1,16 miljard euro omzet van 2022. De omzet bestaat in 2023 voor 49% uit eigen inkomsten en voor 51% uit overheidsinvesteringen (figuur 7.1).

De totale economische waarde van de twaalf musea in de Gooi en Vechtstreek bedraagt 1,6 miljoen euro voor de regio zelf, voortkomend uit bestedingen van toeristische bezoekers. Dat bedrag is een conservatieve schatting en loopt op tot 2,3 miljoen euro wanneer we werkgelegenheidseffecten meerekenen. Voor de rest van Nederland zijn er verder baten uit bestedingen van buitenlandse toeristen, namelijk 861 duizend euro (zie tabel 5.3). De totale baten voor Nederland komen uit op minstens 2,5 miljoen euro.

De directe BBP-bijdrage van de Nederlandse kunst- en cultuursector bedraagt €5,5 miljard, dit is 0,6% van de Nederlandse economie, waarvan de bijdrage van Amsterdamse instellingen ca. 25% is (€1,4 miljard).

De culturele en creatieve sector draagt direct bij aan de Nederlandse economie in de vorm van toegevoegde waarde en werkgelegenheid. Het aandeel van de sector in de totale Nederlandse toegevoegde waarde was vrijwel stabiel tussen 1995 en 2016 en bedroeg 2,3 procent in 2016. Wanneer we dit percentage toepassen op het bbp van 2019, dan bedraagt de totale toegevoegde waarde van de creatieve en culturele sector 15,6 miljard euro.

In 2023 waren er bijna 42.000 mensen werkzaam in de Nederlandse museumsector, waarvan 65% als vrijwilliger of stagiair.

De culturele en creatieve sector is goed voor 4,1% – 4,5% van de werkgelegenheid van Nederland. Het gaat om 330.000 tot 368.000 banen (c.q. arbeidsjaren) en om 410.000 werkzame personen.

In Nederlands onderzoek wordt een relatie gelegd tussen (de nabijheid van) culturele voorzieningen en de grondprijzen. Daarnaast lijkt de aanwezigheid van culturele voorzieningen ook een positieve invloed te hebben op het vestigingsklimaat van zowel bedrijven als werknemers. Als laatste lijkt de aanwezigheid van musea een positieve invloed te hebben op de instroom van buitenlandse toeristen.

Een rijk cultureel klimaat verhoogt de kwaliteit van de leefomgeving en zorgt voor een aantrekkelijk vestigingsklimaat.

Musea spelen een belangrijke rol in het versterken van sociale cohesie, doordat zij bezoekers uit verschillende lagen van de bevolking samenbrengen in een gedeelde culturele ervaring.

De verbindende waarde van musea uit zich in het samenbrengen van verschillende groepen in de samenleving, door bijvoorbeeld debat en dialoog op actuele thema’s mogelijk te maken, of een netwerk van vrijwilligers en vrienden(verenigingen) te vormen die via de musea verbonden zijn.

Musea dragen daarnaast bij aan bewustwording door de gevolgen van klimaatverandering inzichtelijker en voelbaarder te maken voor het publiek, en spelen zo een sleutelrol in de verandering van mentaliteit en gedrag.

Door mensen van uiteenlopende achtergronden en leeftijden samen te brengen in gedeelde ervaringen, helpen culturele activiteiten bij het opbouwen van sociaal kapitaal – de verbindende factor die gemeenschappen bij elkaar houdt. Ze bevorderen vertrouwen, tolerantie en empathie voor mensen met verschillende achtergronden, wat de basis vormt voor sociale solidariteit en cohesie.’

Al vele onderzoeken hebben laten zien hoezeer cultuur het ‘samenleven’ verrijkt. Cultuur verstevigt sociale banden. Cultuur vergroot de mentale (en soms ook fysieke, denk aan dans of circus) gezondheid van mensen. Cultuur schept gedeeld plezier (denk aan theater, concert, festival, fanfare, koor, bloemencorso en oude ambachten). Cultuur bevordert de creativiteit van makers, deelnemers en publiek. Cultuur kleurt de straat. Cultuur maakt gemeenten en steden aantrekkelijker voor bewoners en ondernemers. Cultuur helpt mensen ook zich te leren uiten en elkaar te verstaan.

Begrip voor elkaar, het respecteren van elkaars mening, dat zijn zaken die voor veel musea en erfgoedinstellingen van belang zijn en de educatieve programma’s en activiteiten dragen daaraan een steentje bij. In dit verband wordt ook identiteitsvorming vaak genoemd, een begrip dat in het onderwijs steeds meer aan belang wint, zeker door de toenemende aandacht voor burgerschapsvorming.

Culturele activiteiten helpen bij het ontwikkelen van een civiele en democratische identiteit. Mensen die regelmatig deelnemen aan culturele activiteiten hebben een grotere kans om te stemmen, vrijwilligerswerk te doen en deel te nemen aan gemeenschapsactiviteiten, projecten en organisaties.

Het museum zet aan tot nadenken (3,99) en helpt om kritisch na te denken (3,78). In ons recent publieksonderzoek bij de culturele centra en bibliotheken in Vlaanderen, bleek de dimensie gemeenschapsvorming sterker naar voren te komen.’

Musea kunnen kinderen, jongeren en volwassenen helpen ontdekken wie ze (kunnen) zijn en waar hun talenten liggen en deze tevens helpen ontwikkelen. Cultureel erfgoed levert een belangrijke bijdrage aan ons identiteitsbesef.

Educatie in musea is ook wel de ‘kunst van het vragen stellen’ genoemd (Wartna in Grondman et al., 2010, p. 389). Door vragen te stellen zet de rondleider een dialoog met leerlingen in gang en kan hij leerlingen aanzetten tot zinvolle leeractiviteiten als activering van kennis, emoties, interesse en ervaringen, reflectie, inleven en het innemen van een ander perspectief.

Falk en Dierking (2000) typeren musea als plaatsen waar free-choice learning plaatsvindt. Er is bij leren in het museum veel ruimte voor vrije keuze, beweging en controle over de inhoud; iets wat de intrinsieke motivatie voor leren kan vergroten.

2024 telde 216.000 jongeren (0 t/m 18 jaar) met een Museumkaart, die gemiddeld 6,9x per jaar naar het museum zijn gegaan.

De resultaten van de thematische analyse suggereren dat de kunstkijkprogramma’s een positieve invloed hebben op het mentaal welzijn van de deelnemers. Naast het ervaren van impact op onder andere emotioneel en cognitief vlak, zijn er volgens de deelnemers ook veel cognitieve, sociale en kunstzinnige inzichten opgedaan door deelname aan de kunstkijkprogramma’s.

Uit de onderzoeken blijkt dat de kunsten op verschillende manieren effect kunnen hebben op zowel de geestelijke als de lichamelijke gezondheid. Ze kunnen gezondheidsproblemen voorkómen, ontwikkeling ondersteunen en leefstijl verbeteren en daarnaast ook een positief effect hebben op het omgaan met ziekte en de behandeling van een ziekte.

Uit onderzoek blijkt dat het deelnemen aan verschillende activiteiten en vormen van vrijetijdsbesteding kan bijdragen aan de kwaliteit van leven van mensen met dementie.