In deze reeks spreken we met inspirerende mensen en organisaties die zich inzetten voor duurzaamheid in de museumsector en die een bijdrage leveren aan ACTIE als Cultuur. We trappen af met Lotte de Jong van ruimtelijk ontwerpbureau STUDIO &lotte. Een ontwerpstudio voor het aankaarten van sociale kwesties en het presenteren van jouw collectie of verhaal om zo je doelgroep te activeren en een ervaring te geven die aanzet tot nadenken. Ze maakt tentoonstellingen, ontwikkelt interactieve installaties en creëert ruimtelijke merkverhalen. Daarnaast heeft ze als doel om elk jaar een eigen maatschappelijk vraagstuk te onderzoeken en presenteren.
“Voor mij is de kunst- en cultuursector dé plek om met een open blik naar de wereld om je heen te kijken. Om verrast te kunnen worden en om te leren over onderwerpen waar ik misschien niet een directe interesse voor heb. Er is veel ruimte voor creativiteit, dat is fijn, daar ga ik als ontwerper goed op. Voor mij is het vertellen van verhalen het allerbelangrijkste in musea. Dat is ook wat ik het allerleukste vind om te doen.”
Als ontwerper focust Lotte zich vooral op de doelgroep, de eindgebruiker van een concept. “Mijn handtekening zit voornamelijk in het verhaal vertellen en niet zozeer in een eigen herkenbare vormgeving. Als iemand niets zegt over het ontwerp, maar wel het verhaal begrijpt, dan is dat voor mij het allergrootste compliment.”
ACTIE als Cultuur
Op het kennisplatform Actie als Cultuur staan recente studies en voorbeelden van duurzame initiatieven, projecten en innovaties, die dienen ter inspiratie om zelf aan de slag te gaan met duurzaamheid in jouw organisatie. Ook Lotte leverde hier een bijdrage aan. “Het is fijn en goed dat er nu één plek is waar informatie verzameld en getoetst wordt. Volgens mij is de museale sector namelijk erg zoekende naar waar juiste en bruikbare informatie gevonden kan worden. Ik miste op het platform nog tips over hoe je een tentoonstelling kan verduurzamen. Daarom heb ik daar een handvatendocument voor geschreven waarin ik een tipje van die ijsberg aan informatie deel met collega’s, ontwerpers en alle anderen in de hele culturele sector. Ik voelde een verantwoordelijkheid om mijn kennis te delen.” Lotte geeft aan dat het wiel nog niet helemaal uitgevonden is wat betreft duurzaamheid, er wordt nog volop gepionierd en daar mogen we volgens haar echt de ruimte voor nemen.
“Persoonlijk wil ik niet dat de duurzame keuzes in een ontwerp afbreuk doen aan de esthetiek, daar kan je op verschillende manieren voor zorgen. Ik hergebruik bijvoorbeeld waar dat kan, maar kies ook bewust voor mooie circulaire materialen. Veel musea wisselen regelmatig van tentoonstelling. Als we dan naar grondstofgebruik gaan kijken, word ik toch wel een beetje verdrietig. We hoeven namelijk niet iedere keer nieuwe grondstoffen aan te boren. We mogen af van de ‘oké, we hebben dit ontworpen, ga maar produceren’-mentaliteit. Laten we kijken waar we in het productieproces nog kunnen verminderen en wat er na een tentoonstelling gebeurt met het materiaal.”
2050
Of Lotte ook weleens weerstand voelt tegen innoveren op het gebied van duurzaamheid? “Ja, zeker! Als iedereen er veel aandacht voor zou hebben en het zou heel makkelijk zijn, dan zouden we dit gesprek niet voeren. Maar ook al voel ik weerstand, ik kan mijn duurzame ambities of werkwijze niet uitzetten. Als mens en als sector hebben we echt een taak.”
Lotte vindt het schrijnend dat experts aangeven dat we de klimaatdoelstellingen die zijn vastgesteld voor 2050 niet gaan halen. De stress over het redden van de aarde wordt niet voldoende gevoeld. “Als het in 2050 misgaat, zullen we allemaal achter onze oren krabben.
Het is een soort deadline. Te lang wachten is in dit geval niet in te halen met een nachtje doorwerken. We zullen er hard aan moeten trekken.” Naast het werk voor de culturele sector, ziet Lotte in haar werk voor de zakelijke markt veel meer ontwikkeling. “Het gaat er sneller en dat is fijn, want het helpt andere sectoren die daardoor niet die pioniersrol hoeven in te nemen. In het bedrijfsleven is de opdrachtgever scherper en strenger en ik denk dat musea dat ook mogen worden. Je ziet weinig ontwerpvraagstukken die zeggen ‘ik wil gewoon dat er geen afval is’. Een standpunt innemen klinkt heel groots, maar uiteindelijk is het vooral een eis stellen. Die kan heel eenvoudig zijn: ik wil dat vijftig procent van de tentoonstelling gerecycled is of ik wil dat minimaal veertig procent een herbestemming krijgt. Honderd procent is heel nobel, maar daar hoef je niet mee te beginnen. We kunnen niet anders dan ons best blijven doen, misschien wel iets meer dan ons best.”
Wat kunnen musea doen?
“Je kan in een tentoonstelling heel duidelijk naar voren laten komen dat het op een duurzame manier gemaakt is, maar je kunt het ook doen zonder dat mensen het überhaupt doorhebben. Het ontwerp hoeft dan dus niet prijsverhogend te zijn of afbreuk te doen aan de esthetiek. Meestal is duurzaamheid niet het onderwerp van de tentoonstelling, maar dat betekent niet dat een tentoonstelling niet duurzaam geproduceerd kan zijn. Dan blijft de aandacht bij de inhoud van het verhaal, de collectie en de verbinding met de eindgebruiker. Dat is altijd mijn doel. Duurzaamheid is net als prijs en planning iets waar je rekening mee moet houden.”
Lotte zit vol ideeën, want waarom zouden tentoonstellingen bijvoorbeeld niet vaker hergebruikt kunnen worden. Het verhaal kan misschien wel van Maastricht naar Groningen of zelfs naar het buitenland. “Ook kunnen musea meedenken als het conceptontwerp er ligt: wat hebben we nodig en wat kunnen we lenen? Als we toch iets zelf willen maken, kunnen we dan een bestemming vinden voor daarna? Kan dat allemaal niet… gebruik dan in ieder geval circulaire materialen. Bekijk ook eens hoe duurzaamheid wél het onderwerp van een tentoonstelling kan zijn, kies daar dan bewust voor. De culturele sector is denk ik dé plek om meer bewustwording te creëren. Daarom zou het mooi zijn als musea een tentoonstelling specifiek over duurzaamheid en klimaat maken. Laten we proberen om de bezoeker in te laten zien: ik kan morgen zelf iets veranderen. Naast duurzaam produceren kan de museumsector op kennisniveau dus ook een steentje bijdragen aan duurzaamheid.”
